پرشر سوئیچ

پرشر سوئیچ چیست؟ — توضیح تخصصی، انواع، عملکرد و کاربردها

پرشر سوئیچ (Pressure Switch) یک کلید کنترلی است که در پاسخ به تغییر عددی فشار سیال (گاز یا مایع) یک یا چند کنتاکت الکتریکی را قطع یا وصل می‌کند. به‌عبارت ساده: وقتی فشار به مقدار تعیین‌شده (setpoint) برسد یا از آن عبور کند، پرشر سوئیچ یک سیگنال الکتریکی (مثلاً روشن/خاموش) می‌دهد تا دستگاه‌های کنترلی یا حفاظتی را فعال/غیرفعال کند.

اجزای اصلی و مشخصه‌های فنی پرشر سوئیچ

حسگر فشار (Sensing Element): دیافراگم، پیستون، بوردون (Bourdon tube)، یا سنسور strain-gauge/پیِزoresistive در مدل‌های الکترونیکی.
مکانیزم انتقال نیرو: اهرم‌ها، فنر قابل تنظیم یا مبدل الکترومکانیکی که حرکت حسگر را به کنتاکت منتقل می‌کند.
کنتاکت‌های الکتریکی: معمولاً SPST, SPDT (یک راهه‌ باز/بسته)، با ظرفیت جریان/ولتاژ مشخص (مثلاً 10 A @ 250 VAC).
تنظیم‌کننده (Setpoint) و هیسترزیس (Deadband): پیچ یا مکانیزم برای تعیین فشار قطع/وصل و فاصله بین قطع و وصل برای جلوگیری از قطع و وصل مکرر.
بِهِ‌سازی مکانیکی/الکترونیکی: محفظه فلزی یا پلاستیکی، مهر و موم، رنج دما، کلاس حفاظت IP، جنس wetted parts (مس، استیل 316، برنج، PTFE و ...).
خروجی‌های جانبی: برخی مدل‌ها رله داخلی، خروجی آنالوگ یا سیگنال 4–20 mA (در مدل‌های هوشمند/الکترونیکی).

اصول عملکرد پرشر سوئیچ(با جزئیات فنی)

حسگر مکانیکی (دیافراگم/پیستون/بوردون):
فشار سیال نیرویی ایجاد می‌کند که عنصر حسگر را حرکت می‌دهد.
این حرکت با یک فنر تعادل مقایسه می‌شود؛ وقتی نیروی حسگر بر نیروی فنر غلبه کند، اهرم جابجا شده و کنتاکت را تغییر وضعیت می‌دهد.
نقطه تعادل فنر برابر است با setpoint که قابل تنظیم است (معمولاً با پیچ تنظیم).
پرشر سوئیچ الکترونیکی/سنسوردار:
سنسور فشار (مثلاً سنسور فشار پیزورزیستیو) مقدار فشار را به سیگنال الکتریکی تبدیل می‌کند.
یک مدار مقایسه‌گر دیجیتال/آنالوگ این سیگنال را با setpoint (نرخ‌شده یا قابل‌پیکربندی) مقایسه می‌کند و خروجی دیجیتال (ترانزیستور، رلهٔ حالت جامد، SSR) را تغییر می‌دهد.
این مدل‌ها معمولاً قابلیت تنظیم دقیق‌تر، تنظیم از راه دور، نمایشگر و ارتباطات (مثلاً Modbus) دارند.
هیسترزیس و تکرارپذیری:
هیسترزیس (hysteresis / differential): تفاضل بین فشار قطع و فشار وصل مجدد؛ برای جلوگیری از نوسان سریع در ناحیه مرزی لازم است.
تکرارپذیری (repeatability): توانایی سوئیچ برای بازتولید همان نقطه قطع/وصل در دفعات متعدد—معیار مهم کیفیت.

انواع پرشر سوئیچ — دسته‌بندی‌های رایج

براساس عنصر حسگر

دیافراگمی (Diaphragm): برای فشارهای کم تا متوسط، حساس و مناسب برای گازها/مایعات.
بوردون (Bourdon tube): برای بازه‌های فشاری متوسط تا بالا.
پیستون/کاسه‌‌ای (Piston/Seal): برای فشارهای بالا، هیدرولیک.
الکترونیکی/سنسوردار: دقت بالا، تنظیم دیجیتال، قابلیت‌های ارتباطی.

براساس نوع عملکرد الکتریکی

انحصاری باز (Normally Open - NO)
انحصاری بسته (Normally Closed - NC)
تک‌کنتاکت SPST یا دوکنتاکت SPDT (Change-over)

براساس کاربرد / سیال

پرشر سوئیچ روغن، هوا/فشار گاز، آب، گازهای خورنده (با مواد سازگار)، بخار، مبردها.
براساس رفتار setpoint
تک setpoint (یک فشار قطع/وصل)
دیفرانسیال قابل تنظیم (فرق قطع و وصل قابل تنظیم)
رنج قابل انتخاب (multi-range) — با چرخ تنظیم یا مکانیزم داخلی.

براساس نصب و ساختار فیزیکی

اینلاین (Inline / process-mounted)
پنلی (Panel mount)
دیواره‌ای/تابلو (Wall/Panel)
فلنجی یا با اتصالات NPT / BSP

پارامترهای فنی کلیدی برای انتخاب

رنج اندازه‌گیری (Range): حداقل و حداکثر فشار قابل‌سنجش.
دقت و تکرارپذیری: درصد FS یا ± واحد.
هیسترزیس / دیفرانسیال: مقدار دلخواه برای جلوگیری از نوسان.
ظرفیت سوئیچینگ الکتریکی: ولتاژ و جریان مجاز، نوع بار (مقاومتی/اندکتیو).
مواد wet-part: همخوانی با سیال (خورندگی، دما، ویسکوزیته).
دمای کاری و محیطی، کلاس IP، استانداردهای صنعتی (مثلاً ATEX برای محیط‌های انفجاری).
قابلیت تنظیم (field adjustable) و دسترسی به calibration.

کاربردهای پرشر سوئیچ (مثالی و صنعتی)

تجهیزات تهویه و تهیۀ حرارت (HVAC): کنترل فشار گاز مبرد در سیکل سرمایش، سوئیچ کمپرسور در سیستم‌های هوا.
پمپ‌های آب و بوستر پمپ: روشن/خاموش کردن پمپ بر اساس فشار خروجی برای حفظ فشار خط.
کمپرسورها و سیستم‌های پنوماتیک: جلوگیری از فشار بیش از حد، کنترل فشار cut-in/cut-out.
سیستم‌های هیدرولیک: حفاظت اجزا، اعلام نشتی یا افزایش فشار.
دیگ‌های بخار و بویلرها: سوئیچ ایمنی برای قطع مشعل در فشار غیرمجاز.
صنایع نفت و گاز: مانیتورینگ و قطع حفاظتی در خطوط فشار بالا، با نسخه‌های ضدانفجار.
خنک‌کننده و تبرید صنعتی: حفاظت از کمپرسور و کنترل مدار مبرد.
صنایع غذایی و داروسازی: مدل‌های بهداشتی با مواد سازگار (مثلاً استیل 316 و اتصالات CIP).
تجهیزات پزشکی و دستگاه‌های آزمایشگاهی: سنجش و کنترل فشار گازهای تنفسی یا مایعات، با دقت بالا.
کاربردهای حفاظتی و ایمنی: قطع در صورت نشت یا فشار بیش از حد (شاخۀ shut-down).

نکات نصب و راه‌اندازی عملی پرشر سوییچ

محل نصب را طوری انتخاب کنید که ارتعاش و ضربه کم باشد؛ ارتعاش زیاد باعث کلّک زدن کنتاکت می‌شود.
از فیلتر یا ترپ برای جلوگیری از ورود ذرات یا مایعات به عنصر حسگر استفاده کنید (خصوصاً برای دیافراگم).
جهت پورت و اورینتاسیون را مطابق دفترچه رعایت کنید (برخی سوئیچ‌ها نسبت به جهت نصب حساس‌اند).
در مورد سیالات خورنده، از مواد وگسکت‌های سازگار استفاده کنید.
تنظیم اولیه setpoint را با مانومتر مرجع و شرایط واقعی سیستم انجام دهید.
پس از نصب، عملکرد را با چند چرخه تست کنید تا تکرارپذیری و هیسترزیس بررسی شود.

نگهداری، عیب‌یابی و کالیبراسیون

بازدید دوره‌ای: بررسی نشتی، خوردگی، و پاک‌سازی پورت‌ها.
کالیبراسیون: با مانومتر مرجع؛ در مدل‌های مکانیکی معمولاً تنظیم setpoint با پیچ انجام می‌شود؛ در مدل‌های الکترونیکی با صفحه‌نمایش یا رابط.

عیب‌های متداول و علت‌ها:

قطع/وصل نامنظم → ارتعاش یا تماس ضعیف کنتاکت یا آلودگی.
عدم قطع در نقطه مطلوب → فنر خُستگی یا تغییر خواص حسگر.
جرقه/سوزاندن کنتاکت → بار اندکتیو بدون حفاظت (نیاز به رله، snubber، یا SSR).
خطا در خوانش الکترونیکی → منبع تغذیه نامناسب یا سیم‌کشی معیوب.
تعویض: برای دقت بالا یا محیط‌های خورنده بهتر است حسگر یا کلّ دستگاه را طبق برنامه پیشگیرانه تعویض یا سرویس کرد.

معیارهای انتخاب دقیق — راهنمای سریع

تعیین سیال، بیشینه/کمینه فشار، و دما.
انتخاب عنصر حسگر مناسب (دیافراگم برای فشار کم/حساس، پیستون/بوردون برای فشار بالا).
تعیین نوع خروجی الکتریکی و ظرفیت سوئیچینگ.
بررسی مواد wetted و سازگاری شیمیایی.
بررسی صحت، تکرارپذیری و نیاز به کالیبراسیون.
در محیط‌های خطرناک، گواهی‌های ATEX/IECEx و کلاس حفاظتی را چک کنید.
در صورت نیاز به کنترل دقیق یا ارتباط با PLC، مدل‌های الکترونیکی با خروجی 4–20 mA یا پروتکل‌های دیجیتال را انتخاب کنید.